Willem II van Oranje Nassau en Maria I Stuart
De dynastieke belangen van de Oranjes liepen niet altijd parallel met de politieke koers van de Staten Generaal en de Raadspensionaris. Dat leidde vaak tot spanningen. In 1641 trouwde Prins Willem II van Oranje-Nassau, de enige zoon van Frederik Hendrik en Amalia van Solms, met Maria I Stuart, de dochter van de Engelse koning Karel I. Frederik Hendrik wilde door de verbintenis van zijn zoon met iemand van koninklijke bloede zijn eigen status opvijzelen. Deze nauwe relatie met het Britse koningshuis vormde echter ook een mogelijke bedreiging voor de Nederlandse vrijheid.

Toen Frederik Hendrik in 1647 overleed, werd Willem II stadhouder. De onderhandelingen voor de Vrede van Munster, die een einde zou maken aan de Tachtigjarige Oorlog, waren al bezig. Willem II was tegen die vredesonderhandelingen, maar kon die niet meer tegenhouden. In 1648 werd de Vrede van Munster gesloten.

Ten tijde van de huwelijkssluiting van Willem met zijn toen negenjarige koninklijke bruidje was de troon van haar vader, Karel I, al aan het wankelen. In 1642 brak er in Engeland burgeroorlog uit tussen royalisten en parlement. In 1649 werd Willems schoonvader, Karel I, onthoofd. Engeland werd een republiek, de Commonwealth, onder bestuur van Oliver Cromwell. Willem II wilde de Stuarts te hulp schieten, maar kreeg hiervoor geen steun van de regering. Ook lag hij overhoop met de Staten van Holland die na het sluiten van de vrede op grote schaal troepen wilden afdanken, terwijl Willem II niets liever wilde dan de oorlog met Spanje hervatten. Willem II greep naar de wapens en nam Amsterdam in. Er volgden besprekingen, maar op 6 november 1650 stierf de prins op vierentwintigjarige leeftijd onverwacht aan kinderpokken. De Staten besloten voorlopig geen nieuwe stadhouder te benoemen. Daarmee begon het Eerste Stadhouderloze tijdperk (1651-1672).

Willem III van Oranje-Nassau en Maria II Stuart
Op 14 november 1650, acht dagen na het overlijden van zijn vader, werd Willem Hendrik geboren. Als jong prinsje was hij nogal een kasplantje, en hij leed aan astma en hoofdpijnen. Zijn oma Amalia van Solms en zijn moeder Maria I Stuart lagen voortdurend met elkaar overhoop over de voogdij en opvoeding.

In 1654, aan het eind van de Eerste Engelse Zeeoorlog beloofden Raadspensionaris Johan de Witt en de Staten van Holland in de met Cromwell gesloten Akte van Seclusie dat Willem III nooit stadhouder zou worden. Cromwell wilde voorkomen dat Willem III de familie van zijn moeder weer op de troon zou proberen te helpen. Als concessie aan de Oranje-aanhangers werd Willem in 1666 uitgeroepen tot ‘Kind van Staat’. De Staten van Holland namen de verantwoordelijkheid voor zijn opvoeding op zich en Johan de Witt werd zijn mentor. In 1667 namen de Staten van Holland het ‘Eeuwig Edict’ aan, waarin ze het stadhouderschap voor eeuwig afschaften.

In het ‘rampjaar’ 1672 wordt Nederland van alle kanten aangevallen. Engeland, Frankrijk, Munster en Keulen verklaren de Republiek de oorlog. Het Franse leger trekt de Rijn over en Willem III, inmiddels bevelhebber van het leger, is gedwongen zich terug te trekken tot achter de waterlinies. De Statenpartij geeft toe aan de Oranjeaanhangers en Prins Willem III wordt tot stadhouder benoemd. Johan de Witt wordt door de Orangisten tot zondebok gemaakt, waartegen Willem niet optreedt. Dit loopt uit op de gruwelijke moord op Johan de Witt en zijn broer Cornelis die door een oververhitte volksmassa worden gelyncht. In 1674 wordt vrede gesloten met Engeland, Keulen en Munster.

Willem III heeft inmiddels een geschikte vrouw op het oog: op zijn volle nicht Maria II Stuart, de dochter van Jacobus II, broer van de Engelse koning Karel II en ook van Willems moeder Maria. In 1677 trouwen ze. De bruid is dan vijftien jaar oud. Door deze verbintenis verschuiven de machtsverhoudingen en een jaar later gaat de Franse koning Lodewijk XIV akkoord met een voor Nederland gunstig vredesvoorstel.

In zijn politieke ambities wordt Willem III vooral gedreven door de noodzaak om de Europese machtsverhoudingen te beschermen tegen Franse imperialistische neigingen, en door de wens om het protestante geloof te beschermen. Deze twee doelstellingen liggen vaak in elkaars verlengde, zoals ook bij de geslaagde gooi naar de Engelse troon: de Glorious Revolution.

> Lees verder: The Glorious Revolution
< Ga terug naar: Willem III: Koning stadhouder