Het letterkundig genootschap Diversa sed Una werd opgericht op 6 februari 1816. Bij de start telde het genootschap elf werkende leden en 56 zogenaamde ‘honoraire’ leden, die toegang hadden tot leesvergaderingen en later ook boeken konden lenen. Diversa sed Una was vanaf het begin meer dan een leesgezelschap alleen; ze organiseerde ook lezingen en culturele uitjes. De brede ambitie van DsU blijkt wel uit de rede die werd uitgesproken bij de oprichting van het genootschap:

‘Meermalen heeft het den Beminnaren van Kunsten en Wetenschappen ter dezer steden te regt verdroten, dat onze stad tot hiertoe altijd heeft moeten achter staan in de middelen tot eene meer wetenschappelijke Beschaving. Het is daarom, kunstminnende Stadgenooten, dat zich de ondergeteekenden zoo wel uit liefde tot dezelve, als uit ijver, om, op het voorbeeld van Alkmaar, Delft, Gouda en zelfs nog onlangs Breda (gezwegen van Haarlem en het nabij gelegen Rotterdam, die beiden op een aantal luisterrijke Genootschappen mogen roem dragen) ook onze stad niet langer geheel en al achterlijk te laten, ter aankweeking en beoefening van vaderlandsche Letterkunde, vereenigd hebben om den grondslag te leggen tot de Oprigting van een Genootschap, hetwelk bij Verscheidenheid en Overeenstemming het nuttige met het aangename parende, Kunst en Wetenschap ten algemeenen hoofddoel heeft.’

De eigen werken van de Dordtse dominee Ewaldus Kist en scheepsbouw- meester en vrijmetselaar Jan Schouten vormden op 30 april 1816 het begin van de bibliotheek van DsU. Door schenkingen, legaten en aankopen van werken op het gebied van wetenschappen en letteren werd een bibliotheek opgebouwd, die vanaf 1824 was opgesteld in de schouwburg van Van Peeren in de Wijnstraat. Het aantal uitleningen nam in de loop van de 19de eeuw sterk toe, tot een absolute recordhoogte van 500 in 1889. Daarna zouden de uitleningen echter sterk teruglopen. In 1898 werden de leden voor de keuze gesteld de bibliotheek te schenken aan de gemeente, geschikte werken af te staan aan gymnasium en HBS, óf de boeken zelf te behouden. De laatste optie kreeg de voorkeur. In datzelfde jaar werden de leesvergaderingen, verdeeld in heren- en dameslezingen, afgeschaft, net als het instituut der honoraire leden. DsU ging een meer teruggetrokken leven leiden.

In hetzelfde jaar, 1898, werd in Dordrecht naar voorbeeld van de Engelse Free Library de eerste Openbare Leeszaal en Bibliotheek van Nederland opgericht. De op dat moment ruim 1500 titels tellende bibliotheek van DsU werd overgebracht naar deze nieuwe leeszaal. De uitleningen schoten omhoog tot 854 in 1919, om zich na de Tweede Wereldoorlog te stabiliseren rond de vijftig per jaar. De gebruiksschade nam evenredig aan het aantal uitleningen toe. Met de verhuizing van de Openbare Bibliotheek van Wijnstraat naar Achterom in 1971 hielden de uitleningen op. De boekencollectie werd op 1 november 1972 in bruikleen overgedragen aan het Dordtse Stadsarchief, waar 25 jaar eerder ook al het archief van het genootschap was ondergebracht.

Anno 2008 bestaat het genootschap Diversa sed Una nog altijd. De twintig mannelijke leden vergaderen als vanouds op dinsdag. Zes maal per winter wordt door één van de leden een inleiding gehouden; na afloop van de lezing drinkt het sobere gezelschap één glaasje bier. Ook de jaarlijkse ‘baarspartij’, het culturele uitje met wandeling en maaltijd, wordt nog in ere gehouden.

Lees meer over de inhoud van de collectie, of ga terug naar Over de collectie.