Kamptekeningen uit bezet Nederlands-Indië (1942-1945) > Onderwijs, godsdienst en vrije tijd
In de kampen bestonden mogelijkheden om onderwijs te volgen of kerkdiensten te houden. Het was wel grotendeels aan de geïnterneerden zelf om één en ander te organiseren. Ook wat betreft de invulling van de vrije tijd kwamen bewoners zelf met initiatieven. De eenvoudigste vrijetijdsbesteding, die bovendien niets kostte aan materiaal, was de samenzang. Overal ontstonden koren. Zangers en luisteraars beleefden hieraan veel plezier. In verschillende kampen waren orkestjes en in sommige kampen werden toneel- of cabaretvoorstellingen gegeven. Vanaf 1944 werd het regime strenger en werd musiceren en bijvoorbeeld kaartspelen in veel kampen verboden. Ook kwam er een verbod op bijeenkomsten – het houden van kerkdiensten was daardoor niet langer mogelijk. Soms liet de kamporganisatie ze toch oogluikend toe. In andere kampen mocht men nog wel in kleine groepen bijeen komen om te bidden of de bijbel te lezen.
Voor onderwijs kon je als kind beter in een mannenkamp dan in een vrouwenkamp geïnterneerd zijn. Daar waren meer beroepsleerkrachten te vinden, die vaak ook nog van andere werkzaamheden vrijgesteld konden worden. Er werden daar met name in 1942 en 1943 hele scholen ingericht, ook al kampte men met een gebrek aan leermiddelen en schrijfmateriaal. In veel gevallen was het de moeder die haar eigen kinderen onderwees, waar mogelijk ondersteund door onderwijzeressen en leraressen.
Veel mensen zochten en vonden steun en troost bij het geloof. Daar waren ook mensen bij die voor de oorlog niet naar de kerk gingen. In de meeste mannen- en krijgsgevangenkampen was wel een predikant of priester te vinden en daar werden al dan niet illegaal kerkdiensten gehouden. De vrouwenkampen moesten het stellen zonder predikant of priester, maar daar werden bijbelstudies georganiseerd, terwijl rooms-katholieke vrouwen steun vonden bij de aanwezigheid van veel nonnen.
Voor de volwassenen werden lezingen en cursussen georganiseerd, afhankelijk van de deskundigheid die er onder de geïnterneerden te vinden was. Met boeken die de geïnterneerden hadden meegebracht richtte men bibliotheken in.
Onder de geïnterneerden bevonden zich ook musici. Hun instrument hadden ze mogen meenemen. In veel kampen werden dan ook orkesten gevormd en uitvoeringen gegeven. Ook organiseerden geïnterneerden revues, cabaret- en toneelvoorstellingen. De omstandigheden waarin dergelijke theatervoorstellingen werden voorbereid, verschilden per kamp. Soms moest alles in het diepste geheim worden gedaan en streek de kampcommandant met z’n hand over het hart op het tijdstip van uitvoering. In andere gevallen werd openlijk gerepeteerd en zaten de Japanners bij een optreden op de eerste rij. In Chungkai aan de Birma-spoorweg werd zelfs een theater gebouwd, waar elke week op vrijdag- en zaterdagavond een voorstelling werd gegeven.
Tegen tekenen en handwerken hadden de Japanners weinig bezwaren. Het kwam zelfs voor dat ze geïnterneerden een tekening lieten maken in ruil voor wat extra eten, of voor het gewone loon van vijftien cent per dag. Papier, tekenmaterialen en materiaal voor handwerken waren echter schaars.
Feestdagen werden zoveel mogelijk ‘gewoon’ gevierd. Het gaf een gevoel van saamhorigheid en bood afleiding . De viering van Kerstmis en oudejaarsavond was bijna overal toegestaan. Met verjaardagen gingen de mensen bij elkaar op bezoek; als cadeau gaf men een tekening, een lap met geborduurde handtekeningen of ander handwerk. Koninginnedag viel destijds op 31 augustus, maar die dag mocht niet worden gevierd.
De behoefte aan nieuws van buiten het kamp was groot. Hoe verliep de oorlog? Hoe ging het met echtgenoot, kinderen en familie in Holland? De contacten met de buitenwereld waren echter uiterst beperkt. Briefwisselingen met familieleden waren aan banden gelegd. Sporadisch mocht men een kaart schrijven, in het Maleis of Engels. Uit tien standaardzinnen moesten de geïnterneerden er twee of drie kiezen, daarnaast mocht men twintig vrije woorden gebruiken, onderworpen aan censuur. In de mannen- en krijgsgevangenkampen werd aanvankelijk de Engelstalige “The Voice of Nippon” nog wel verspreid, die nog wel een redelijk beeld van het verloop van de oorlog in Europa gaf, maar wat betreft Azië verre van objectief was. Radio’s waren verboden, al was er soms een illegaal exemplaar. Het spreekt vanzelf dat de kampkranten die soms werden uitgegeven, in de regel weinig nieuws van buiten bevatten. Door dit gebrek aan informatie gonsde het van de geruchten over het verloop van de oorlog. De vrede was steeds nabij. Daaruit putte men hoop.
>> Lees verder: Organisatie van de kampen
<< Ga terug naar: Leven in de kampen
