Het meest herkenbaar zijn de vorsten: Napoleon, Leopold II van België, Edward VII van Groot-Brittannië en zelfs koningin Wilhelmina. Ook andere negentiende-eeuwse persoonlijkheden zijn geportretteerd - van blijvend bekende grootheden als Victor Hugo, Nicolo Paganini en generaal Wellington tot bijna vergeten namen als de dichter Boileau, de schrijver Frédéric Soulié en de politicus Molé. 

Een ander populair thema is de mythologie. Diverse voorbeelden zien we terug in de figurale pijpen, soms met prachtig uitgevoerde ontwerpen. De scène van Leda en de zwaan is bijvoorbeeld tot een subtiel erotisch kunstwerk gemaakt, Zeus en Ganymedes zijn eerder aandoenlijk te noemen, terwijl Pan en Neptunus juist kleurig zijn uitgevoerd.

In de categorie karakteriseringen van landen, volken en beroepen is niet direct sprake van portretten van bekende personen. Toch zijn ook deze pijpenkoppen vaak goed herkenbaar: de Zoeaaf met zijn karakteristiek muts, de pasja met zijn tulband, een gedetailleerde Chinees in kamerjas en prachtig gebeeldhouwde negerportretten.

Populair en veel voorkomend zijn ook afbeeldingen van dieren. Met vernuft en originaliteit verbeelden ontwerpers soms alleen de kop van het dier (paardenhoofd, leeuwenkop), soms de hele figuur (poedel, beer, papegaai). Heel toepasselijk en goed gebruikmakend van de vorm van de pijp is de vogelsnavel, waarbij de vogelkop als tabaksketel dienst doet en de lange snavel als pijpensteel. Eén van de laatste ontwerpen, in Jugendstil, is een kikker op een blad.

Betekenis

In de periode 1830-1870 verschuift de thematiek van de figurale pijp. Worden eerst vooral historische figuren en algemene karakterkoppen afgebeeld, vanaf de jaren 1830 richten de pijpenmakerijen zich sterker op een geletterd publiek. Pijpen die aansluiten bij de politieke actualiteit of die figuren uit populaire romans of liedjes uitbeelden, voeren de boventoon. Omdat je je als roker kunt manifesteren met een dergelijke pijp, mag de prijs ook hoger zijn. In de jaren 1850 voert Napoleon III een strak bewind waarin oppositie niet op prijs wordt gesteld. De pijp wordt een politiek instrument voor monarchisten.

In 1870 slaat het politieke klimaat om. De Frans-Duitse oorlog brengt een sterk nationalistisch gevoel naar boven waar de pijpenmakers op inspelen. Bovendien vormt de oorlog de aanleiding tot een revolutie die van Frankrijk een republiek maakt. De helden van de revolutie en een reeks presidenten worden als pijpenkop vereeuwigd en in grote aantallen verkocht als politieke mascotte. Vanaf 1880 is de figurale pijp op zijn retour. De thematiek wordt eenvoudiger en de prijzen worden verlaagd.

<< Terug