Deze collectie bevat gedichten en boeken die tijdens de Tweede Wereldoorlog illegaal of clandestien in Nederland zijn verschenen. Van sinterklaasgedichten waarin de bezetter een hak werd gezet tot hoogstaande bellettrie zijn deze bijzondere publicaties nu online beschikbaar via Het Geheugen. Samen geven ze een beeld van literair verzet in oorlogstijd.

Na de bezetting van Nederland nam de bezetter vrijwel onmiddellijk maatregelen om het openbare leven in lijn te brengen met het Nationaal Socialistische gedachtegoed. Deze politiek van ‘gelijkschakeling’ betekende dat uitingen die met democratie en vrije meningsuiting van doen hadden, zoveel mogelijk werden uitgeschakeld. Ook het literaire leven werd in haar vrijheid beknot. Al in november 1940 werd het Departement voor Volksvoorlichting en Kunsten (DVK) opgericht. Dit departement had een speciale Afdeling voor het Boekwezen die ervoor zorgde dat literaire uitingen binnen de grenzen van het voor de Nationaal Socialisten toelaatbare bleven.

Ondanks het instellen van een ‘Letterengilde’, waarvan auteurs verplicht lid moesten worden, censuur via papiertoewijzing en andere regelgeving vanuit het DVK was de ‘gelijkschakeling’ van het literaire leven niet totaal. Buiten het officiële circuit om, bleven bekende en onbekende schrijvers illegaal gedichten en boeken publiceren. Dat was niet zonder gevaar. Wie in handen viel van de bezetter liep het risico geëxecuteerd te worden, zoals de Groningse kunstenaar/uitgever Hendrik Nicolaas Werkman overkwam.

Samenwerking
Deze Nationale collectie propagandadrukwerk is het resultaat van een samenwerkingsverband tussen de Koninklijke Bibliotheek, de Universiteitsbibliotheek Leiden en het NIOD instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.