Het fundament

In West-Europa voltrokken zich gedurende de dertiende en veertiende eeuw belangrijke veranderingen, die van grote invloed geweest zijn op de Europese expansie. Er ontstond op staatkundig gebied een wetgevings- en bestuurssysteem dat met lokale aanpassingen, lange tijd de West-Europese samenleving zou gaan domineren.

De belangrijkste bepalende factor voor de toekomstige expansie was echter het gegeven dat Europa in deze periode de bouw van een omvangrijk handelsnetwerk afrondde. Binnen het Europese grondgebied was een systeem van handelswegen en (jaar)markten tot ontwikkeling gekomen. Deze nieuwe ontwikkelingen maakten een einde aan het relatieve isolement dat zoveel Europese regio's voordien kenmerkte. De uitwisseling van goederen leidde noodzakelijk tot een onderling systeem van vertrouwen en samenwerking. In het spoor van de handel ontstond dan ook het internationale bank- en verzekeringswezen. Handel en nijverheid werden belangrijkere economische factoren dan landbouw. De Middeleeuwen waren écht voorbij.

Verschuiving

De toename van de handel veroorzaakte een grotere vraag naar transportcapaciteit. De karavanen van mensen en dieren die de handelswaar door Europa vervoerden konden niet langer in de behoefte voorzien. Met name zogenaamde 'bulkgoederen' zoals graan, wijn, hout of zout konden aanzienlijk goedkoper en sneller worden vervoerd per schip. Het gevolg was dan ook dat scheepsbouw en scheepvaartverkeer een enorme impuls kregen. Het waren uiteraard de zeevarende gemeenschappen die het meest van deze ontwikkelingen konden profiteren.

De opkomst van de islam sneed de mogelijkheid om gebruik te maken van de aanvoerlijnen over land met het Verre Oosten af. De Venetiaanse kooplieden die lange tijd de handel in de Middellandse Zee hadden gedomineerd raakten hun invloedrijke positie kwijt. Het gevolg was dat de handel in Europa zich steeds meer concentreerde rond de landen die in het Atlantisch gebied waren gelegen. De Noordzee en de Atlantische Oceaan werden hoofdroutes voor de handelsschepen. In het zuidelijke deel van Europa werd het Iberisch Schiereiland (Spanje en Portugal) in deze periode de machtigste handelsnatie ter wereld. Het gebied zou gaan functioneren als springplank voor de vroege Europese kolonisatie van de wereld.

Lees verder over: Het Portugese rijk